Πολλές φορές είχα ακούσει ότι οι χριστιανικές τελετουργίες έχουν παγανιστικές ρίζες.
Είχα ακούσει και για αρχαίους ναούς κάτω από βυζαντινές εκκλησίες και υπόγειες στοές που οδηγούσαν στους Δελφούς, και γενικά οι γνώσεις μου γύρω από την αρχαιο-παραφυσικό-συνομωσιο-
Φωτο: Thodoris Markou.
Ο κόσμος του παγανισμού ασκεί μια έντονη γοητεία στο κοινό, λόγω του αποκρυφιστικού του χαρακτήρα. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι παγανιστές είναι σατανιστές που θυσιάζουν παρθένες στο όνομα της Ήρας. Μπορεί και κάποιοι να αρέσκονται σε θυσίες, όρκο δεν παίρνω, αυτό όμως που παρακολούθησα ανήμερα –Ορθόδοξης- Μεγάλης Τετάρτης στο πνευματικό κέντρο Αγίων Αναργύρων, απείχε πολύ από τις μέχρι τότε προσλαμβάνουσές μου γύρω απ’ το θέμα.
Όσο για το «αποκρυφιστικό» της υπόθεσης, λίγη σχέση είχε με την πραγματικότητα.
Γύρω στις οκτώ το βράδυ, εξήντα με ογδόντα άτομα, ντυμένα με ρούχα καθημερινά, έστω και λίγο πιο επίσημα –φαντάσου κυρίες το βράδυ της Ανάστασης-, μαζεύτηκαν και άνοιξαν ζωηρές κουβέντες στο πνευματικό κέντρο Αγ. Αναργύρων. Κόσμος μεσαίας τάξης, άνθρωποι της διπλανής πόρτας, ‘από κομμώτριες μέχρι πανεπιστημιακοί’, όπως χαρακτηριστικά μου εξομολογήθηκε η Μαρίνα Δανέζη, κινηματογραφίστρια που βρέθηκε να τραβάει βίντεο την κοινότητα, οικογένειες με παιδιά μέχρι ηλικιωμένοι, αυτοί ήταν το πλήθος που μαζεύτηκε να παρακολουθήσει το αρχαίο δρώμενο. Οι περισσότεροι με κρασί και εδέσματα ανά χείρας για την τελευταία πράξη της τελετής –το γλέντι-, συναθροίστηκαν και μετά το κάλεσμα του τελετάρχη, ενός μεσήλικα ντυμένου στα λευκά, άρχισαν σιωπηλά να ανεβαίνουν στην αίθουσα της τελετής.
Στο εσωτερικό συσκοτισμός και μυσταγωγία. Ένα νέι και ένα ταμπούρο έδιναν τις απαραίτητες δονήσεις στον χώρο. «Πρόκειται για δραματοποιημένη τελετουργία ή τελετουργικό θεατρικό αν θες», με είχε προϊδεάσει ο Χρήστος Πανόπουλος ή κατά ΛΑΒΡΥΣ, Πανδίων. Πράγματι αυτό που έμελλε να παρακολουθήσω για την επόμενη μιάμιση ώρα έμοιαζε σημαντικά με θεατρικό δρώμενο και μάλιστα με καλαίσθητο και αξιοπρεπές, που τεχνηέντως απέφευγε τις συνήθεις γραφικές κιτσαρίες.
Το σκηνικό αποτελούταν από ένα ανάκλιντρο στο κέντρο, λουλούδια και κεριά σε όλο τον χώρο, έναν μικρό βωμό, και τρεις ζωγραφισμένες προτομές αγαλμάτων. Πλάγια του ανάκλιντρου βρίσκονταν η ορχήστρα και οι υποκριτές/αφηγητές, μέλη της κοινότητας δηλαδή, που έπαιρναν μέρος στο δρώμενο και ήταν ντυμένα συμβολικά οι γυναίκες με μωβ ριχτά φορέματα και οι άντρες με λευκά πουκάμισα.
Η τελετή ξεκίνησε με τις καθιερωμένες επικλήσεις στους θεούς. Επίκληση στην Εστία –όπως μάθαμε τα ‘Αδώνια’ ή ‘Κήποι Αδώνιδος’ είναι ιδιωτική/οικιακή τελετή- στον Δια, την Ήρα και την Αφροδίτη, που πρωτοστατούσε στον μύθο. Σειρά είχε η δραματοποιημένη αφήγηση του μύθου του Αδώνιδος, από την σύλληψή του –αιμομικτική ένωση της μητέρας του με τον πατέρα της-, στην γέννηση –μέσα από την μητέρα του που είχε μεταμορφωθεί σε δέντρο- την ανατροφή, τους έρωτές του με την Περσεφόνη και την Αφροδίτη, τον θάνατό του και τέλος την ανάστασή του. Κάθε κομμάτι του μύθου δραματοποιούταν με αφήγηση, τραγούδι και διάλογο. Το θέαμα ήταν προσεγμένο και διατηρούσε το ενδιαφέρον ακόμα και του ακροατή που δεν είχε προσέλθει ως πιστός, ωστόσο, αυτό που μας έκανε εντύπωση δεν ήταν οι δραματικές κορώνες ή τα θυμιατα και η μυσταγωγία, αλλά οι ομοιότητες της τελετής με την ορθόδοξη τελετή του Επιταφίου και της Ανάστασης.
Όλο το επιτάφιο/θρηνητικό δρώμενο θύμιζε χριστιανικό Επιτάφιο, σε τέτοιο βαθμό, που καμιά φορά κοιτούσα γύρω μου να βεβαιωθώ ότι δεν ήμουν στην Μονή Πεντέλης. Το μαρμάρινο άγαλμα του Άδωνη, αντί της ξύλινης φιγούρας του Χριστού, αφού πρώτα το μύρωσαν οι μυροφόρες, και το τύλιξαν στα σάβανα, τοποθετήθηκε στο ανθοστολισμένο ανάκλιντρο και καλύφθηκε με γαρίφαλα και άλλα άνθη. Την ίδια στιγμή οι θρηνητικές ελεγείες σε επανάληψη, ντούμπλαραν με άνεση το ‘αι γενέαι πάσαι’, το οποίο χορωδιακά επαναλάμβανε στην δεύτερη στροφή το κοινό από κάτω.
Ο Ιωάννης ‘Παρμενίδης’ Μπούσιος από την ΛΑΒΡΥΣ είχε αναφέρει σε μια δημοσίευση του στο περιοδικό ‘Φαινόμενα’ του Ελεύθερου Τύπου ότι «η διάρκεια της εορτής ήταν συνήθως διήμερη, αλλά σε κάποιες πόλεις τα Αδώνια μπορούσαν να διαρκέσουν ακόμη και για μία εβδομάδα», όχι παράλογο αν αναλογιστεί κανείς τα στάδια του τελετουργικού. Η πρώτη φάση που αναφέραμε ονομάζεται ‘αφανισμός’ και έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας νεκρικής τελετής στην αρχαία Ελλάδα. Η δεύτερη φάση που παρέλειψαν λόγω συνθηκών να αναπαραστήσουν στην ΛΑΒΡΥΣ ήταν η λεγόμενη ‘Έκθεσις’ ή κοινώς περιφορά «της ταφικής λάρνακας από τον οίκο προς τον χώρο ταφής του. Στην πομπή προπορεύονταν οι άντρες και ακολουθούσαν οι γυναίκες, οι αναμμένοι πυρσοί και τα κεριά προσέδιδαν σε αυτήν την επιβλητική πομπή μια ιδιαίτερα κατανυκτική ατμόσφαιρα. Οι πένθιμοι ύμνοι συνεχίζονταν κατά την διαδρομή με την συνοδεία αυλού που παρήγαγε έναν θρηνητικό ήχο και ονομάζονταν γίγγρα (West, M.L. (2004)» αναφέρει ο Μπούσιος φέρνοντας ξεκάθαρα εικόνες περιφοράς του Επιταφίου στο μυαλό. Τελευταία πράξη του δρώμενου ήταν η ‘Εύρεσις’, κατά την οποία «εόρταζαν την ανάσταση, την αναγέννηση του Αδώνιδος με χορούς γέλια, και συνέτρωγαν με πλούσια γεύματα που προέρχονταν από τις καθιερωμένες θυσίες (Βρεττός,2002)».
Και εκεί που πιστεύεις ότι τα έχεις δει όλα και δεν πρόκειται παρά για μια φάρσα που σκάρωσαν οι παγανιστές φίλοι σου για να χλευάσουν λεφτά που έσκασες για λαμπάδα στο βαφτιστήρι σου, οι φόβοι επιβεβαιώνονται. Αφού έχει ολοκληρωθεί το θρηνητικό μέρος με τα τραγούδια και τους δραματικούς μονολόγους, που σε ένα βαθμό είχαν αναστατώσει ψυχολογικά την αίθουσα, ένας μπόμπιρας από τα πολλά παιδιά που παρακολουθούσαν το δρώμενο, άρχισε να μοιράζει λαμπάδες. Ένας γυμνόστηθος άντρας βγήκε από το πουθενά, αυτοαποκαλέστηκε Άδωνης, είπε κάτι λόγια για θάρρος και μετεμψύχωση και μοίρασε την φωτιά του στις λαμπάδες. Θες κι άλλο; Ο κόσμος άρχισε να φιλιέται και να λέει, ‘Καλή Ανάσταση’…
Τα φώτα άναψαν, τα πνεύματα ησύχασαν, σχηματίστηκαν χαμόγελα και ο κόσμος κατευθύνθηκε στο ρεφενέ τραπέζι προσφορών στην τελετή όπου ευτυχώς δεν υπήρχαν κόκκινα αυγά και μαγειρίτσα. Την μεγάλη απορία που μου δημιούργησε η τελετή την κατεύθυνα στον Πανδίονα: ‘ήταν αυτό που παρακολούθησα ακριβής αποτύπωση των αρχαίων τελετουργικών ή ελεύθερη απόδοση’; Εκείνος μου εξήγησε ότι το θρηνητικό μέρος ήταν ακριβής απόδοση των τελετών της εποχής σύμφωνα με αρχαία ευρήματα –κείμενα και παραστάσεις αγγείων- καθώς και μελέτες επιστημόνων πάνω σε αυτά. Οι ύμνοι ήταν ως επί το πλείστον Ορφικοί και όλα τα κείμενα, μεταφράσεις αρχαίων κειμένων. Το στοιχείο του κεριού, ήταν βέβαια προσθήκη, για ευρύτερο συμβολισμό, όμως όλα τα υπόλοιπα στοιχεία ήταν σύμφωνα με το αρχαίο τελετουργικό.
‘Οπότε’ προσπαθώντας να καταλήξω σε συμπέρασμα, ‘τα ορθόδοξα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας έχουν στοιχεία δανεικά από τις παγανιστικές τελετές της αρχαίας Ελλάδας’; ‘Τελετές που παρουσιάζουν το δίπολο του θανάτου και της αναγέννησης/ανάστασης εμφανίζονται σε διάφορους αρχαίους πολιτισμούς. Οι Σπαρτιάτες για παράδειγμα είχαν τον μύθο του Υάκινθου, οι Βαβυλώνιοι του Ταμμούζ και οι Αιγύπτιοι του Όσιρη’. Πρόκειται για αρχέτυπο που έχει να κάνει με τον κύκλο των εποχών, της ζωής και του θανάτου, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που το αναγνώσκουν ως έναν μύθο σχετικά με την αθανασία της ψυχής. Ο χριστιανισμός, λοιπόν, δανείστηκε πολλά στοιχεία από τις πολυθεϊστικές θρησκείες, αν και αργότερα τις πολέμησε. Αποχαιρετώντας με και ο Παρμενίδης, κλείνει με την εξής φράση ‘οι σύγχρονοι πολυθεϊστές με την σχετική θρησκευτική ελευθερία των τελευταίων ετών, όχι απλά αναβιώνουν, αλλά βιώνουν εκ νέου τα τελετουργικά αυτά δρώμενα προς τιμήν του θεού Αδώνιδος, γεγονός που αποδεικνύει το πόσο βαθιά ριζωμένη είναι η ελληνική κοσμοθέαση στις ψυχές αυτού του λαού’.
Αυτά ήταν μερικά από τα λόγια που ανταλλάξαμε, μετά ανταλλάξαμε χειραψίες και αποχαιρετιστήκαμε, με εμένα ακόμα σκεπτικό να αναλογίζομαι, όπως σε εκείνους τους γρίφους με τις δύο σχεδόν όμοιες εικόνες, ποιες είναι ‘οι πέντε διαφορές’. Κάπου ανάμεσα στο καθολικό και το ορθόδοξο, είχα φέτος την εμπειρία του πρώτου μου παγανιστικού ‘Πάσχα’. Ή μήπως δεν ήταν το πρώτο μου, απλά ένα ακόμα Πάσχα διαφορετικής παγανιστικής σημειολογίας;Τα συμπεράσματα στην ευχέρεια του καθενός. Και μιας και όλοι συμφωνούν σ’ αυτό, δεν έχω παρά να ευχηθώ με την σειρά μου ‘Καλή Ανάσταση’.
Το βίντεο είναι της Μαρίνας Δανέζη:
πηγη .http://www.ough.gr
Στάλθηκε απo: Σωτηράκη Τάκη για τα xristianikanea
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου