Κατά τον Martin Nilsson, στο έργο του Ελληνική Λαϊκή Θρησκεία «ένας αρχαίος Έλληνας θα αισθανόταν σα να ήταν στην πατρίδα του, αν παραβρισκόταν σ’ ένα νεότερο πανηγύρι».
Κι αλλού ο ίδιος μελετητής τονίζει: «Όποιος βλέπει σημερινό ελληνικό πανηγύρι, θυμάται αμέσως τα αρχαία. Η λατρεία είναι νέα – της Παναγίας ή κάποιου αγίου- η ζωή όμως μένει η ίδια. Στήνονται σκηνές και παραπήγματα είτε από σανίδια, είτε από κλαδιά δέντρων και ο κόσμος γιορτάζει και χαίρεται. Η θρησκεία βέβαια χάνει την ιερότητά της, όμως η μορφή της αυτή παρουσίασε αντοχή πολύ μεγάλη. Ικανοποιεί την ανάγκη που αισθάνονται οι άνθρωποι να μαζευτούν, να διασκεδάσουν, να γιορτάσουν, να χαρούν. Χρειάζεται να διακοπεί και να ελαφρώσει ο μονότονος ρυθμός της καθημερινής ζωής. Είναι κοινωνικές ανάγκες που η αρχαία ελληνική θρησκεία ζήτησε να ικανοποιήσει. Στο σημείο αυτό η ελληνική θρησκεία διατηρήθηκε περισσότερο από κάθε άλλο» καταλήγει, ο Martin Nilsson.
Κι αλλού ο ίδιος μελετητής τονίζει: «Όποιος βλέπει σημερινό ελληνικό πανηγύρι, θυμάται αμέσως τα αρχαία. Η λατρεία είναι νέα – της Παναγίας ή κάποιου αγίου- η ζωή όμως μένει η ίδια. Στήνονται σκηνές και παραπήγματα είτε από σανίδια, είτε από κλαδιά δέντρων και ο κόσμος γιορτάζει και χαίρεται. Η θρησκεία βέβαια χάνει την ιερότητά της, όμως η μορφή της αυτή παρουσίασε αντοχή πολύ μεγάλη. Ικανοποιεί την ανάγκη που αισθάνονται οι άνθρωποι να μαζευτούν, να διασκεδάσουν, να γιορτάσουν, να χαρούν. Χρειάζεται να διακοπεί και να ελαφρώσει ο μονότονος ρυθμός της καθημερινής ζωής. Είναι κοινωνικές ανάγκες που η αρχαία ελληνική θρησκεία ζήτησε να ικανοποιήσει. Στο σημείο αυτό η ελληνική θρησκεία διατηρήθηκε περισσότερο από κάθε άλλο» καταλήγει, ο Martin Nilsson.
Η εμμονή και προσήλωση του λαού στα πατροπαράδοτα έθιμα ήταν τόσο ισχυρή, έτσι που η Εκκλησία αναγκάστηκε να υποχωρήσει, να «κλείσει τα μάτια», όπως λέμε και ν’ ανεχθεί ακόμη και πράξεις και ενέργειες που είναι αντίθετες προς το πνεύμα της χριστιανικής διδασκαλίας. Άφησε στο λαό τις γιορτές και τις εξωτερικές χαρές της ζωής, για να του δώσει κι άλλες, εσωτερικές χαρές από το δίδαγμα και την πίστη στο Χριστό.
Έτσι πλήθος γιορτές , δοξασίες, τελετές και πανηγύρια των χρόνων της αρχαιότητας τις πήρε η Εκκλησία, τις συμπεριέλαβε στο χριστιανικό εορτολόγιο και τις προσάρμοσε στις παραδόσεις και το τυπικό της νέας θρησκείας.
Μια τέτοια γιορτή και πανηγύρι μαζί είναι και το πανηγύρι του 15Αύγουστου «Του Παναΰρ’ στου Τσιαρούσινου», στα σιατιστινά, που τελείται εδώ και τρεις αιώνες τουλάχιστο, καθώς πιθανολογούμε, στη Σιάτιστα. Από πού πήραμε αφορμή και τι είναι εκείνο που μας επιτρέπει να συνδέσουμε «του παναΰρ’ στου Τσιαρούσινου» με τα αρχαία πανηγύρια και ειδικά με τα αρχαία Παναθήναια που χάνονται στο βάθος των αιώνων και τελούνταν προς τιμήν της Παρθένου Αθηνάς, που το άγαλμά της ήταν στημένο στον Παρθενώνα; Αφορμή αποτέλεσαν τα γλυπτά της Ζωφόρου του Παρθενώνα που φιλοτέχνησε ο μεγαλύτερος γλύπτης κι αρχιτέκτονας των αιώνων, ο Φειδίας, προσωπικός φίλος του Περικλή στη δημοκρατική Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα.
Θέλοντας ο καλλιτέχνης ν’ αποδώσει τη δύναμη, την ακμή, την ακτινοβολία της Αθήνας σ’ όλο τον τότε γνωστό κόσμο και το μεγαλείο της , που οφειλόταν στην ανάπτυξη του εμπορίου, της ναυτιλίας και της βιοτεχνίας, παρουσίασε την πομπή των Παναθηναίων με τρόπο ρηξικέλευθο, επαναστατικό, ιδιαίτερα με την απεικόνιση των νεαρών ιππέων , που αρχικά στέκονται δίπλα στ’ άλογά τους, στη συνέχεια ανεβασμένοι προχωρούν , καλπάζουν, μέχρι που κάποιο άλογο έχει αγριέψει και στηριγμένο στα πίσω πόδια του υψώνει με άγρια περηφάνια το κορμί του χλιμιντρίζοντας, ενώ ένας ώριμος άντρας με δύναμη προσπαθεί να το συγκρατήσει. Είναι η μεγάλη στιγμή! Η στιγμή της αποθέωσης της Αθήνας!
Αυτή λοιπόν η σύνθεση μας επιτρέπει ν’ αναλογιστούμε πως κι ο Σιατιστινός άνθρωπος, ο Σιατιστινός πραματευτής, έχοντας πλουτίσει το 18ο αιώνα από το διαμετακομιστικό εμπόριο προς τις χώρες της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης έχοντας εξασφαλίσει κάποια προνόμια από τους Τούρκους, γιατί τον είχαν ανάγκη και θέλοντας στην πατρίδα να επιδείξει τον πλούτο, τη δύναμη και την περηφάνεια του από την οικονομική και κοινωνική υπεροχή του, ανέσυρε κάπου από τα βάθη της μνήμης του την ιδέα του αρχαίου πανηγυριού με ταυτόχρονη χρήση των αλόγων, που του επέτρεπε να δείχνει την ανωτερότητα της θέσης του μέσα σε μια αυστηρά ιεραρχημένη κοινωνία, την κοινωνία της Σιάτιστας, που το 18ο αιώνα βρέθηκε στην ύψιστη οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ακμή της, καθώς μαρτυρούν τα Αρχοντικά και οι εκκλησίες της ως αδιάψευστοι μάρτυρες.
Τέλος το ότι το πανηγύρι του δεκαπενταύγουστου συνδέεται αμεσότατα με τα αρχαία πανηγύρια αυτό το απόδειχναν ακόμη μέχρι τη δεκαετία του ’60 πολλά σιατιστινά έθιμα που τελούνταν στη Σιάτιστα, όπως και τα αρχαία έθιμα, π.χ. ο γάμος που τον περιγράφει ο Όμηρος στην ΙΛΙΑΔΑ (Ασπίδα του Αχιλλέα) ή τα νεκρικά και ταφικά έθιμα, όπου οι αρχαίοι μας πρόγονοι στόλιζαν, μοιρολογούσαν ή πενθούσαν το νεκρό, καταπώς λένε ο Όμηρος (β΄ μισό 8ου αιώνα π.Χ.), ο Ηρόδοτος (αρχές 5ου αιώνα π.Χ.) και ο Λουκιανός ( πολύ αργότερα) ή οι κλαδαριές της παραμονής των Χριστουγέννων που θυμίζουν το «αποτρόπαιον πυρ» των αρχαίων και τα Μπουμπουσιάρια (Καρναβάλια) που φτάνουν σε μας κατευθείαν από τα Διονυσιακά οργιαστικά έθιμα.
Είναι λοιπόν «του Παναΰρ’ στου Τσιαρούσινου» το πανηγύρι που τελούσε και τελεί ο σημερινός Σιατιστινός όχι πια για χάρη της Παρθένου Αθηνάς αλλά για χάρη της Παναγίας – Μητέρας του ανθρώπου, που ο λαός , όπως άλλοτε την Αθηνά, την ύμνησε και της απέδωσε ένα πλήθος επιθέτων. Την είπε: Αμπελακιώτισσα, Βουνιώτισσα, Δεκαπεντούσα, Θαλασσινή, Καλαμού, Καντήλα, Καστρινή, Καταπολιανή, Μαρμαριώτισσα, Μολυβδοσκέπαστη, Περλιγγού, Πλακιδιώτισσα, Σπηλιώτισσα, Τριαντενή, Φανερωμένη, Χρυσοκελαριά, Χιλιαδού, Εικοσιφοίνισσα… , πέρα από τα επίθετα που της απέδωσε ο βυζαντινός υμνογράφος αποκαλώντας την άσπιλε, αμόλυντε, άφθορε, άχραντε, αγνή, παρθένε, θεόνυμφε, Ρόδον το αμάραντον….ή όπως την ιστόρισε στις βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες και τα μοναστήρια ο βυζαντινός και νεοέλληνας αγιογράφος και ψηφιδογράφος ως Πλατυτέρα των Ουρανών, Βρεφοκρατούσα, Οδηγήτρια, Παντάνασσα, Γαλακτοτροφούσα, Πορταήτισσα…
Βασιλική Γ. Σιάσιου
Φιλόλογος
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου